ในปัจจุบันโลกของเรามีม้ามากกว่า 400 สายพันธุ์ ขนาดแตกต่างกันไป ตั้งแต่ม้าแคระ หรือที่เรียกกันว่า Miniature ที่มีขนาดเล็กกว่าหมาบางพันธุ์ จนถึงม้าในกลุ่ม Draft horse ที่สูงกว่า 180 เซนติเมตร หนักเป็นตันๆ
แต่เชื่อหรือไม่ว่าม้าเหล่านี้มีบรรพบุรุษเดียวกัน เหมือนกับที่คนก็มีวิวัฒนาการมาจากลิงนั่นเองครับ
ซึ่งบรรพบุรุษของม้าในปัจจุบันมีขนาดใกล้เคียงกับหมาบางแก้วเท่านั้นเองครับ โดยมีชื่อเรียกว่า ไฮราโคทีเรียม (Hyracotherium) ซึ่งเจ้าสัตว์ชนิดนี้มีชีวิตอยู่เมื่อ 60-70 ล้านปีก่อน ซึ่งก็เป็นสัตว์กินพืช อาศัยอยู่ในเขตป่าพรุ ไม่ได้เล็มกินหญ้าบนพื้นเหมือนม้าในปัจจุบัน แต่จะกินพวกยอดไม้อ่อนๆ มากกว่า (จัดอยู่ในกลุ่ม Browser) นิ้วเท้าหน้ามี 4 นิ้ว นิ้วขาหลังมี 3 นิ้ว
จนกระทั่งเวลาล่วงเลยมาถึงช่วง 25-35 ล้านปีก่อน เจ้าตัวที่ชื่อว่า มีโซฮิปปัส (Mesohippus) ก็ถือกำเนิดขึ้น มีขนาดเท่ากับแกะในปัจจุบัน และนิ้วเท้าขาหน้าลดลงเหนือเพียง 3 นิ้ว ซึ่งมีโซฮิปปัสก็เป็นสัตว์ที่จัดเป็นเหยื่อของสัตว์กินเนื้ออื่นๆ ด้วยสถานการณ์บังคับจากการล่า รวมทั้งสภาพภูมิอากาศของโลกที่เปลี่ยนแปลงไป ทำให้เกิดการขยายพื้นที่ของสภาพภูมิประเทศที่เป็นทุ่งหญ้าขึ้นมา เจ้ามีโซฮิปปัสก็เลยเริ่มออกไปใช้ชีวิตในทุ่งหญ้า ซึ่งในทุ่งหญ้าอันกว้างใหญ๋นี้เอง มีโซฮิปปัสก็มีจำเป็นที่จะต้องมีวิวัฒนาการให้ตัวใหญ่ขึ้น เพราะอาหารมากขึ้น ต้องวิ่งเร็วขึ้น เพราะต้องวิ่งหนีสัตว์อื่นที่จะล่ามันเป็นอาหาร และด้วยการที่อยู่ในทุ่งหญ้าก็ทำให้ฟันของมีโซฮิปปัสเริ่มเปลี่ยนแปลงเพื่อความเหมาะสมในการกินหญ้ามากขึ้น และจำนวนของนิ้วเท้าก็ลดลง
วิวัฒนาการของม้าก็เป็นแบบนั้นมาตามลำดับ จนเวลาล่าวงเลยไปอีก 10-20 ล้านปี (เป็นช่วง 10-25 ล้านปีก่อน) ก็มีวิวัฒนาการจนเป็น เมรีชิปปัส (Merychippus) ซึ่งมีขนาดเท่ากับม้า Shetland pony ในปัจจุบัน ซึ่งมีความสูงไม่เกิด 100 เซนติเมตร มีการวิวัฒนาการที่เหมาะสมต่อการใช้ชีวิตในพื้นที่โล่ง และหาอาหารโดยการเล็มกินหญ้า (Grazer) อย่างเต็มตัว
จากนั้นก็มีการวิวัฒนาการต่อมาเป็น ไพลโอฮิปปัส (Pliohippus) ในช่วง 2-7 ล้านปีก่อน ซึ่งเป็นม้าที่มีความว่องไวขึ้น และมีขนาดเท่ากับม้า Welsh pony ซึ่งสูงกว่า 120 เซนติเมตร มีความว่องไวขึ้น สามารถวิ่งได้เร็วมากกว่าสัตว์ที่จะล่าพวกมัน และนิ้วเท้าของมันก็ลดจำนวนลงเหลือ 1 นิ้ว และพัฒนาเป็นกีบเช่นเดียวกับม้าในปัจจุบัน
ดังนั้นม้าในสกุลเอควัส (Equus) จึงเริ่มมีวิวัฒนาการเริ่มต้นย้อนไปน้อยกว่า 2 ล้านปีก่อนเท่านั้น ซึ่ง Equus ในสมัยแรกๆ นั้นมีลักษณะคล้ายคลึงกับม้ามองโกเลีย (Mongolia Przewalski’s Horse) ซึ่งเป็นม้าป่าสายพันธุ์สุดท้ายของโลกที่ยังหลงเหลืออยู่ในปัจจุบัน ซึ่งม้าในกลุ่ม Equus ใช้เวลานับล้านปีจนกว่าจะวิวัฒนาการมาเป็นม้าสายพันธุ์ต่างๆ ในปัจจุบัน
ระยะเวลากว่า 60-70 ล้านปีที่ม้ามีการวิวัฒนาการม้านั้น ม้ามีการปรับตัวจากขนาดเท่าสุนัขจนมีขนาดสูงใหญ่เกือบสองเมตร จากที่เคยเป็นเหยื่อที่จับกินได้ง่าย ก็พยายามวิ่งให้เร็วขึ้นเพื่อหนีจากความตาย หลังเป็นแนวเส้นตรงมากขึ้นเพื่อที่จะใช้ความเร็วได้ดีขึ้น ขามีความยาวมากขึ้นเพื่อที่จะก้าวได้ยาวขึ้น จำนวนนิ้วลดลงจนเหลือ 1 นิ้ว เล็บนิ้วเท้าก็พัฒนาจนกลายเป็นกีบที่แข็ง และหุ้มรอบนิ้วเท้า เพื่อรองรับน้ำหนัก และทำให้วิ่งได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น และฟันของม้าก็พัฒนามาสำหรับเป็นสัตว์ที่เล็มกินหญ้าบนพื้น
นี่คือที่มาของม้าในปัจจุบันครับ ถ้าเราเข้าใจที่มาของม้า สาเหตุของการวิวัฒนาการ มันก็จะทำให้เราเข้าใจว่าธรรมชาติของม้าที่เป็นอยู่ในปัจจุบันมีที่มาอย่างไร แล้วเราจะทำอย่างไรเพื่อให้ม้าที่เราเลี้ยง มีชีวิตใกล้เคียงกับความเป็นอยู่ในธรรมชาติ และไม่ต้องมีปัญหาสุขภาพอันเกิดจากความไม่รู้ของเรา
